In de laatste week van november organiseren Thijs Vink en ik een Changekitchen studiereis naar Vietnam. We richten ons vooral op het noorden van het land, met uiteraard ook een bezoek aan de hoofdstad Hanoi. Deze reis maakt deel uit van onze nieuwe serie studiereizen, waarin we actuele geopolitieke en maatschappelijke thema’s verkennen in een mondiale context, met bijzondere aandacht voor de rol van Europa.
We organiseren de reis samen met een aantal bijzondere mensen die we goed kennen in Vietnam. Sommigen van hen reizen een deel van het programma met ons mee, anderen ontvangen ons bij werkbezoeken of sluiten aan bij gezamenlijke diners. Hun betrokkenheid geeft ons niet alleen toegang tot plekken waar je anders niet snel komt, maar biedt ook waardevolle lokale perspectieven.
Zorgmigratie en Europa
Een belangrijk thema tijdens deze reis is de voorbereiding van Vietnamezen op een toekomst in de zorg in Europa, in het bijzonder in Duitsland. Wat betekent het om als jonge Vietnamese man of vrouw te worden opgeleid voor werk in een totaal andere cultuur en zorgcontext? Hoe verloopt die voorbereiding, taallessen, kennis van Europese gebruiken, omgaan met ouderenzorg zoals die in Duitsland georganiseerd is?
Ook de rol van de Europese Unie komt daarbij ter sprake. Binnen het EU-beleid worden diverse initiatieven genomen om tekorten op de arbeidsmarkt, met name in de zorg, op te vangen via partnerschappen met landen als Vietnam. Duitsland werkt bijvoorbeeld, in EU-kader, actief aan dit soort bilaterale zorgpartnerschappen. We onderzoeken welke Europese richtlijnen, samenwerkingsvormen en ethische kaders hierbij een rol spelen, en welke kansen en risico’s dit met zich meebrengt, voor zowel herkomst, als bestemmingslanden. En natuurlijk bespreken we de vraag of het ook voor Nederland zinvol zou zijn om mensen uit Vietnam te rekruteren voor de zorg.
Tijdens onze gesprekken onderzoeken we deze thematiek in de breedte én in de diepte: wie profiteert ervan, wie draagt de grootste last, en welke ethische vragen roept deze vorm van arbeidsmigratie op?
Lokale structuren en economie
We brengen ook een bezoek aan een dorp in het noorden van Vietnam, Yen Trach. Daar gaan we in gesprek met de dorpsleiding, het vrouwencollectief en het ouderencomité. We bespreken hoe het dorp georganiseerd is, hoe besluitvorming plaatsvindt en wat de sociale dynamiek is. Daarnaast spreken we met ouderen over hun ervaringen in het dagelijks leven.
Ook bezoeken we een lokaal middenstandsbedrijf dat visproducten verwerkt. Zo krijgen we inzicht in hoe economische initiatieven op dorpsniveau worden opgezet, en welke rol familiebedrijven daarin spelen. Op die manier hopen we een genuanceerd beeld te krijgen van de lokale organisatie van zorg, werk en gemeenschapsleven.
Diplomatie en EU-samenwerking
Een vast en waardevol onderdeel van onze reizen is het bezoek aan de Nederlandse ambassade in Hanoi. We worden daar altijd gastvrij ontvangen. De gesprekken met de ambassadeur en medewerkers bieden inzicht in hoe Nederland vanuit diplomatiek en economisch perspectief naar Vietnam kijkt.
Daarnaast richten we onze blik ook op de bredere relatie tussen Vietnam en de Europese Unie. Sinds 1996 onderhoudt de EU diplomatieke betrekkingen met Vietnam. Sinds 2020 is bovendien het EU-Vietnam Free Trade Agreement (EVFTA) van kracht. Dit akkoord gaat verder dan alleen handel: het bevat ook bepalingen over duurzaamheid, arbeidsrechten en mensenrechten. We bespreken tijdens ons bezoek welke impact dit akkoord heeft op het dagelijks leven in Vietnam, en hoe Europese normen, belangen en verwachtingen doorwerken in een Aziatische context.
Global Majority & waardenstrijd
Tijdens deze reis besteden we ook aandacht aan het concept van de ‘Global Majority’. Deze term verwijst naar de meerderheid van de wereldbevolking die niet van westerse of witte afkomst is – mensen uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika en inheemse gemeenschappen. De term benadrukt dat deze groep wereldwijd numeriek dominant is, ook al bezit zij vaak minder invloed binnen internationale systemen.
In discussies over diversiteit, gelijkheid en inclusie wint het begrip ‘Global Majority’ aan kracht, als tegenwicht voor termen als ‘minderheden’ of ‘Global South’. Deze herijking van taal weerspiegelt bredere verschuivingen in mondiale machtsverhoudingen.
Tegen deze achtergrond kijken we naar de wereldwijde ‘war of values’, een strijd tussen botsende visies op de toekomst van samenlevingen. Aan de ene kant staan progressieve waarden als klimaatrechtvaardigheid, sociale gelijkheid en mondiale samenwerking. Aan de andere kant worden traditionele waarden als nationale soevereiniteit, religieuze normen en economische groei als hoogste prioriteit verdedigd.
Ook de Europese Unie mengt zich in deze mondiale strijd om waarden. De EU positioneert zich als pleitbezorger van mensenrechten, democratie en duurzaamheid. Maar hoe worden deze Europese waarden in Vietnam ervaren? En hoe verhouden ze zich tot de pragmatische neutraliteit en culturele eigenheid die het Vietnamese beleid kenmerken?
Deze botsing tekent zich af in debatten over democratie versus autoritarisme, individualisme versus collectivisme, en universele mensenrechten versus culturele eigenheid. Sociale media, migratie en geopolitieke spanningen versterken de polarisatie. Uiteindelijk draait het om de fundamentele vraag: welke waarden zullen richtinggevend zijn voor de wereldorde van morgen?
Ethische en culturele perspectieven
In dit spanningsveld spelen ook maatschappelijk-ethische thema’s een belangrijke rol, zoals abortus, LGBTQ+-rechten, secularisme, euthanasie, gendergelijkheid en vrijheid van meningsuiting. Wat in westerse samenlevingen steeds vaker als individueel recht of morele vooruitgang wordt gezien, ligt in andere delen van de wereld vaak nog zeer gevoelig of wordt fundamenteel anders benaderd.
In Vietnam is abortus legaal en relatief toegankelijk, maar het onderwerp wordt zelden publiek besproken. LGBTQ+-personen krijgen geleidelijk meer ruimte, zeker in de stedelijke middenklasse, maar juridische bescherming en sociale acceptatie blijven beperkt. Euthanasie is niet toegestaan en het debat daarover wordt nauwelijks gevoerd. De Vietnamese staat is officieel seculier, maar religie speelt op lokaal niveau nog altijd een belangrijke culturele rol, met name het boeddhisme en de voorouderverering.
Deze ethische en culturele verschillen zijn geen bijzaken. Ze bepalen mede hoe mensen migratie, zorg, onderwijs, technologie en democratie ervaren en waarderen. Tijdens onze reis willen we ruimte maken voor reflectie op deze onderwerpen, en luisteren naar hoe Vietnamese gesprekspartners hier zelf over denken en mee omgaan. Elk perspectief kent immers zijn eigen verrassingen, en juist daar ontstaat het echte leren.
Historische gelaagdheid en geopolitiek
Vietnam is een land waarin al deze spanningen en ontwikkelingen zichtbaar samenkomen. Het beleeft momenteel een periode van snelle economische groei, vooral dankzij export (elektronica, textiel) en buitenlandse investeringen. Het land laveert diplomatiek tussen de Verenigde Staten en China, zoekt technologische samenwerking met het Westen (bijvoorbeeld in de chipsector), maar onderhoudt ook sterke historische banden met Beijing. Politiek blijft de Communistische Partij stevig in het zadel, al vinden er mondjesmaat hervormingen plaats.
Op klimaatgebied staat Vietnam voor grote uitdagingen. Overstromingen, droogte en zeespiegelstijging bedreigen met name de Mekongdelta. Tegelijkertijd investeert het land fors in hernieuwbare energie, vooral wind- en zonne-energie, hoewel steenkool nog steeds een belangrijke rol speelt in de energievoorziening.
Geopolitiek vaart Vietnam een behoedzame maar slimme koers. Het kiest bewust voor pragmatische neutraliteit, onder meer in de spanningen in de Zuid-Chinese Zee. Tegelijkertijd werkt het aan een positie als technologische hub in Zuidoost-Azië, met veel aandacht voor digitalisering en kunstmatige intelligentie.
Verleden en collectief geheugen
Om het Vietnam van vandaag goed te begrijpen, kijken we ook terug naar het verleden. Vietnam was van de tweede helft van de 19e eeuw tot 1954 een Franse kolonie, als onderdeel van Frans Indochina. Deze koloniale overheersing bracht economische uitbuiting, culturele onderdrukking en een hardhandig bestuur met zich mee.
De strijd tegen de Fransen, geleid door de Viet Minh onder leiding van Ho Chi Minh, mondde uit in de Eerste Indochinese Oorlog, in Vietnam bekend als de Franse oorlog. Die eindigde met de beslissende slag bij Dien Bien Phu in 1954 en leidde tot het vertrek van de Fransen.
Wat in het Westen bekendstaat als de Vietnamoorlog, of de Amerikaanse oorlog, zoals de Vietnamezen het noemen, volgde kort daarna. Deze oorlog (1955–1975) was in Vietnamese ogen een voortzetting van de onafhankelijkheidsstrijd, nu tegen een nieuwe buitenlandse inmenging. Meer dan drie miljoen Vietnamezen kwamen om, miljoenen raakten gewond of verminkt, en het gebruik van gifstoffen zoals Agent Orange heeft tot op de dag van vandaag gevolgen voor de volksgezondheid.
Tijdens onze reis willen we niet alleen het huidige Vietnam leren begrijpen, maar ook deze historische lagen doorgronden – vanuit verschillende perspectieven. Hoe beïnvloedt het koloniale verleden het huidige nationale bewustzijn? Welke lessen zijn getrokken uit de oorlogen? En hoe leeft het verleden voort in de jongere generaties?
Trang An
Trang An, gelegen in het noorden van Vietnam nabij Ninh Binh, is een betoverend landschap van kalkstenen bergen, grotten, rivieren en uitgestrekte rijstvelden. Het gebied wordt vaak het "Halong Bay op het land" genoemd en staat sinds 2014 op de UNESCO Werelderfgoedlijst vanwege de zeldzame combinatie van indrukwekkende natuurlijke schoonheid en rijke culturele betekenis. Tijdens onze studiereis brengen we een bezoek aan dit bijzondere gebied. Gedureende de reis verkennen we per boot de historische wortels.
Tot slot
Kortom: Vietnam is een land van contrasten en veerkracht. Economische ambitie, politieke stabiliteit (met beperkte vrijheden), een gebalanceerd buitenlands beleid, sociale structuren op dorpsniveau en een beladen maar inspirerend verleden vormen samen het kader waarbinnen we deze boeiende reis ondernemen. De rol van Europa en de EU, als economische partner, diplomatieke speler en waardenexporteur – is onmiskenbaar aanwezig in dit geheel. Juist in de dialoog tussen lokale realiteit en mondiale dynamiek schuilt het leren dat we tijdens deze reis zoeken.
Text in English:
Photo: Hoach Le Dinh